Đất nước là một khái niệm rất quen thuộc với mỗi người Việt Nam. Đất nước không chỉ là một vùng địa lý, mà còn là một tập hợp những giá trị văn hóa, lịch sử, tinh thần và cảm xúc của một dân tộc. Đất nước là nguồn gốc, là quê hương, là niềm tự hào và là động lực để sống và chiến đấu.
Trong thơ ca Việt Nam, đất nước là một chủ đề bất tận, được các nhà thơ thể hiện qua nhiều góc nhìn, phong cách và biểu tượng khác nhau. Một trong những nhà thơ có nhiều sáng tác về đất nước là Nguyễn Đình Thi, một nhà thơ lớn của thế hệ 1930. Nguyễn Đình Thi đã viết hàng trăm bài thơ về đất nước, từ những bài thơ ngắn gọn, súc tích đến những bài thơ dài, phức tạp, từ những bài thơ trữ tình, bi kịch đến những bài thơ ca ngợi, lạc quan.
Một điểm chung của các bài thơ về đất nước của Nguyễn Đình Thi là sự kết hợp giữa cái nhìn hiện thực và cái nhìn lãng mạn. Nguyễn Đình Thi không chỉ miêu tả đất nước bằng những chi tiết cụ thể, sinh động, mà còn biến đất nước thành một hình ảnh thiêng liêng, linh thiêng, mang nhiều ý nghĩa triết lý và tâm linh. Đất nước trong thơ Nguyễn Đình Thi không chỉ là quê hương của con người, mà còn là quê hương của linh hồn.
Một ví dụ điển hình cho sự kết hợp này là bài thơ “Làm văn Đất Nước” của Nguyễn Đình Thi. Bài thơ được viết vào năm 1968, trong bối cảnh chiến tranh Việt Nam đang diễn ra ác liệt. Nguyễn Đình Thi đã dùng ngôn ngữ văn chương để viết một bức tranh về đất nước Việt Nam, từ Bắc vào Nam, từ đồng bằng đến miền núi, từ biển đến rừng. Bài thơ không chỉ là một bản đồ địa lý, mà còn là một bản đồ tâm lý, phản ánh tình yêu quê hương và niềm tin vào chiến thắng của nhà thơ.
Bài thơ có ba phần chính: phần mở đầu, phần giới thiệu các vùng miền và phần kết luận. Phần mở đầu gồm hai câu:
Đất Nước! Tôi viết cho em
Bằng ngôn ngữ của trái tim và máu
Ngay từ hai câu này, Nguyễn Đình Thi đã khẳng định đây là một bài thơ mang tính cá nhân, cảm xúc và nhiệt huyết. Tôi viết cho em là một cách gọi đất nước bằng một từ ngữ thân mật, tình cảm, như một người yêu, một người bạn, một người thân. Ngôn ngữ của trái tim và máu là một cách nói về sự chân thành, sự hy sinh và sự gắn bó với đất nước. Nguyễn Đình Thi không viết bài thơ này bằng lý trí hay lập luận, mà bằng cảm nhận và cảm xúc.
Phần giới thiệu các vùng miền gồm 12 câu, mỗi câu là một dòng thơ dài, không theo bất kỳ quy luật vần nào. Mỗi câu là một miêu tả về một vùng đất, một địa danh, một đặc trưng của đất nước Việt Nam. Nguyễn Đình Thi đã dùng những từ ngữ giàu hình ảnh, so sánh, biểu tượng để tạo ra những bức tranh sống động, đậm nét văn hóa và lịch sử. Ví dụ:
Đất Nước! Em là Hà Nội
Là con rồng chín đầu giữa lòng sông Hồng
Đất Nước! Em là Huế
Là tiếng chuông Thiên Mụ vọng qua sông Hương
Đất Nước! Em là Sài Gòn
Là con phố Đồng Khởi rực lửa và hoa
Mỗi câu thơ đều có cấu trúc giống nhau: Đất Nước! Em là … Là … Đây là một cách lặp đi lặp lại để nhấn mạnh sự đa dạng, phong phú và đồng thời thống nhất của đất nước. Mỗi vùng miền đều có một cái tên riêng, một biểu tượng riêng, nhưng đều thuộc về cùng một đất nước. Nguyễn Đình Thi đã dùng những từ ngữ mang tính biểu cảm cao để diễn tả sắc thái của từng vùng miền. Ví dụ: Hà Nội là con rồng chín đầu giữa lòng sông Hồng là một ẩn dụ về sự uy nghi, sự trường tồn và sự linh thiêng của kinh đô; Huế là tiếng chuông Thiên Mụ vọng qua sông Hương là một ẩn dụ về sự thanh tịnh, sự uy nghiêm và sự trầm lắng của cố đô; Sài Gòn là con phố Đồng Khởi rực lửa và hoa là một ẩn dụ về sự náo nhiệt, sự hiện đại và sự khát khao tự do của thành phố.
Phần kết luận gồm hai câu:
Đất Nước! Tôi viết cho em
Bằng ngôn ngữ của chiến tranh và hòa bình
Hai câu này lặp lại cấu trúc của hai câu mở đầu, nhưng thay ngôn ngữ của trái tim và máu bằng ngôn ngữ của chiến tranh và hòa bình. Đây là một cách tạo ra sự liên kết giữa hai phần của bài thơ, cũng như tạo ra sự chuyển biến trong ý nghĩa. Nguyễn Đình Thi đã khép lại bài thơ bằng m