Phân tích âm nhạc là một hoạt động nghiên cứu nhằm tìm hiểu cấu trúc, nguyên tắc và ý nghĩa của các tác phẩm âm nhạc. Phân tích âm nhạc có thể được thực hiện theo nhiều phương pháp, quan điểm và mục đích khác nhau, tùy thuộc vào đối tượng, bối cảnh và mục tiêu của người phân tích. Phân tích âm nhạc là một trong những nội dung học quan trọng của các chuyên ngành âm nhạc, bởi vì nó giúp người học nâng cao khả năng hiểu biết, đánh giá và sáng tạo âm nhạc.
Trong bài luận này, tôi sẽ trình bày về các khái niệm cơ bản, các phương pháp chính và các ứng dụng thực tiễn của phân tích âm nhạc. Tôi cũng sẽ đề cập đến một số vấn đề thách thức và triển vọng của phân tích âm nhạc trong thời đại hiện đại.
1. Khái niệm cơ bản của phân tích âm nhạc
Phân tích âm nhạc là một quá trình có ba bước cơ bản: quan sát, diễn giải và đánh giá. Quan sát là việc thu thập thông tin về các yếu tố âm thanh của tác phẩm âm nhạc, như cao độ, trường độ, âm lượng, âm sắc, giai điệu, hòa âm, cấu trúc hình thái, cấu trúc hợp xướng, cấu trúc đối thoại, cấu trúc tổng thể… Quan sát có thể được thực hiện bằng tai (nghe), mắt (nhìn) hoặc cả hai. Quan sát có thể được ghi lại bằng các ký hiệu âm nhạc hoặc các biểu đồ, sơ đồ, bảng biểu…
Diễn giải là việc giải thích ý nghĩa của các thông tin đã quan sát được. Diễn giải có thể dựa trên các nguyên tắc lý thuyết âm nhạc, các quy luật phát triển lịch sử âm nhạc, các quan điểm phê bình âm nhạc, hoặc các kinh nghiệm cá nhân của người phân tích. Diễn giải có thể được biểu hiện bằng ngôn ngữ tự nhiên hoặc ngôn ngữ chuyên ngành.
Đánh giá là việc đưa ra các nhận xét về giá trị nghệ thuật, khoa học hoặc xã hội của tác phẩm âm nhạc. Đánh giá có thể dựa trên các tiêu chí khách quan hoặc chủ quan, tùy thuộc vào mục đích và phạm vi của phân tích. Đánh giá có thể được biểu hiện bằng các từ ngữ khen ngợi, chỉ trích hoặc so sánh.
2. Các phương pháp phân tích âm nhạc
Có rất nhiều phương pháp phân tích âm nhạc được áp dụng trong lịch sử và hiện tại, nhưng có thể phân loại chúng thành ba nhóm chính: phương pháp phân tích hình thức, phương pháp phân tích nội dung và phương pháp phân tích ngữ cảnh.
Phương pháp phân tích hình thức là việc tập trung vào cấu trúc bên ngoài của tác phẩm âm nhạc, như các đơn vị nhỏ (nhịp, đoạn, câu, khúc…) và các đơn vị lớn (điệp khúc, tiết mục, chương, bộ phận…). Phương pháp này giúp người phân tích nhận ra được sự tổ chức, sự liên kết và sự đối xứng của các đơn vị âm nhạc. Phương pháp này cũng giúp người phân tích so sánh được các tác phẩm âm nhạc cùng thể loại hoặc cùng tác giả. Một số ví dụ về phương pháp này là phân tích hình thái học (Formenlehre) của Hugo Riemann, phân tích hình thức học (Formenlehre) của Arnold Schoenberg, hay phân tích hình thức học (Formenlehre) của William Caplin.
Phương pháp phân tích nội dung là việc tập trung vào cấu trúc bên trong của tác phẩm âm nhạc, như các yếu tố âm thanh (cao độ, trường độ, âm lượng, âm sắc…), các yếu tố âm nhạc (giai điệu, hòa âm, động lực, biến tấu…), hay các yếu tố ngôn ngữ (âm tiết, từ ngữ, câu văn…). Phương pháp này giúp người phân tích hiểu được ý nghĩa biểu cảm, truyền đạt hoặc biểu hiện của tác phẩm âm nhạc. Phương pháp này cũng giúp người phân tích khám phá được các quan hệ nội bộ hoặc ngoại bộ của các yếu tố âm nhạc. Một số ví dụ về phương pháp này là phân tích Schenkerian của Heinrich Schenker, phân tích tổ hợp học (Set theory) của Allen Forte, hay phân tích chức năng học (Funktionstheorie) của Erwin Ratz.
Phương pháp phân tích ngữ cảnh là việc tập trung vào cấu trúc xã hội của tác phẩm âm nhạc, như các yếu tố lịch sử (thời gian, địa điểm, sự kiện…), các yếu tố văn hóa (giá trị, niềm tin, thói quen…), hay các yếu tố cá nhân (tính cách, quan điểm, kinh nghiệm…). Phương pháp này giúp người